Andlit fortíðarinnar: Ísland fyrir hundrað árum með augum Magnúsar Ólafssonar

Ljósmyndarinn tekur sér stöðu. Fólkið stillir sér upp. Hann smellir af. Sekúndan sem þetta tók er horfin og kemur ekki aftur. En hún varðveitist á ljósmyndinni um aldur og ævi.

Hér sjáum við magnaðar ljósmyndir sem Magnús Ólafsson ljósmyndari tók fyrir um hundrað árum síðan af íslenskum andlitum og hverdagslífi í borg og sveit.

Fyrir rúmum hundrað árum síðan ákvað maður nokkur að hætta verslunarrekstri sem hann hafði stundað frá unglingsárum og snúa sér alfarið að ástríðu sinni, ljósmyndun. Þessi maður hét Magnús Ólafsson. Í fyrstu leist samferðarfólki hans illa á þessi áform, það þótti ekki álitlegt að „maður svo að segja með tvær hendur tómar og 6 börn, flest í ómegð“ gerðist ljósmyndari.

En Magnús Ólafsson varð smátt og smátt einn merkasti myndsmiður landsins og tók ómetanlegar ljósmyndir sem sýna íslenska samfélagið á fyrstu áratugum tuttugustu aldar.

En ætli Magnús hafi ímyndað sér að ljósmyndir hans yrðu enn skoðaðar 100 árum eftir að hann tók þær?

Kona með barn um 1920.

Lesið minningarorð um Magnúsar Ólafsson sem birtust í Morgunblaðinu árið 1937.

Lemúrinn hefur margsinnis birt myndir eftir Magnús. Hér eru til dæmis myndasöfn Magnúsar: Fólk í Reykjavík fyrir hundrað árum og Ísland framandi land: Fortíðin á aldargömlum ljósmyndum Magnúsar Ólafssonar

Stórmerkilegur myndabanki Magnúsar Ólafssonar er geymdur hjá Ljósmyndasafni Reykjavíkur. Safnið er eitt fjölmargra stofnana í heiminum sem hlaðið hefur inn merkilegum gömlum ljósmyndum hjá Commons-verkefninu hjá vefsíðunni Flickr.

Það er mikilvægt að söfn miðli gersemunum sem þau geyma og Lemúrinn fagnar í hvert skipti sem Ljósmyndasafn Reykjavíkur hleður inn myndum á netið fyrir almenning. Við minnum einnig á annað bráðskemmtilegt verkefni sama safns á netinu, Ljósmynd vikunnar.

Við hvetjum öll söfn og stofnanir landsins sem geyma ljósmyndir sem hafa sögulegt og menningarlegt gildi að gera þær aðgengilegar á stafrænu formi. Landmælingar Íslands er dæmi um opinbera stofnun sem nýlega fór þá leið.

Á myndinni hér fyrir ofan sjáum við nemendur í Menntaskólanum í Reykjavík í miðri kennslustund. Árið er 1918 eða 1919. Fyrir neðan sjáum við nemanna, sem allir voru drengir, í nærmynd. Sumir fylgjast með kennaranum en aðrir horfa í gegnum linsuna. Þetta er hversdagslegt stund – þó að það hafi eflaust verið nokkuð magnað að hafa ljósmyndara í skólastofunni.

Bandaríski fræðimaðurinn Susan Sontag lýsti hinu undarlega fyrirbæri ljósmyndun í greinasafninu On Photography sem út kom árið 1977. Þar skrifaði hún meðal annars:

Allar ljósmyndir eru áminning um dauðann. Að taka ljósmynd jafngildir því að taka þátt í dauðleika, varnarleysi, breytanleika annarrar manneskju (eða hlutar). Allar ljósmyndir sýna fram á hina miskunnarlausu eyðingu tímans einmitt með því að skera burt þetta augnablik.

Þekkiði þessa menn sem þarna sitja brúnaþungir á skólabekk?

Magnús Ólafsson var staddur við gamla barnaskólann í Reykjavík í júní 1908. Mikill mannfjöldi var samankominn í portinu til að heyra Björn Jónsson ritstjóra halda ræðu um sambandsmálið sem var heitasta deilumál þeirra tíma. Lemúrinn hefur áður fjallað um þessa ljósmynd og skoðað ýmis andlit sem á henni eru.

7. júlí 1915, hátíðarstemming á Austurvelli í tilefni að nýfengnum kosningarétti kvenna sem staðfestur var af konungi 19. júní sama ár.

Hér eru tvær sögulegar ljósmyndir frá Reykjavík sem teknar voru eftir brunann mikla árið 1915. Lesið um hann hér.

Reykjavík í sárum eftir brunann mikla í apríl 1915.

Hópur kvenna á fundi um 1910-1920. „Sitjandi 6. 7. og 8. frá hægri: Guðrún Björnsdóttir, Katrín Magnússon. 6. frá vinstri (heldur á kaffibolla) er sennilega Hólmfríður Árnadóttir, kennari.“

Að neðan sjáum við konurnar í nærmynd. Allar ábendingar eru vel þegnar. Þekkiði þessar konur sem sátu á fundi og drukku kaffi einhvern tíma á árunum 1910-1920?